źródło: Gazeta Kulturalna

 

Tadeusz  Zawadowski

ODLEWANIE  WIERSZA

   „Livenje pesme. Odlewanie wiersza” to tytuł polsko – serbskiego wydawnictwa autorstwa trójki poetów: Dejana Bogojevića, Obrena Ristića i Olgi Lalić – Krowickiej, która jest również autorką tłumaczenia na język polski.
    Już sam tytuł sugeruje, że mamy do czynienia z książką mówiącą o ważnych zagadnieniach, bo z czymże innym  kojarzy się nam słowo „odlewanie” jak nie z tworzeniem dzwonu?   A ten musi mieć czysty głos i odzywa się z reguły w istotnych momentach. I taki też charakter ma prezentowany tomik.
Dejan Bogojević to redaktor naczelny serbskiego pisma literacko – artystyczno – kulturalnego „AKT”, ceniony plastyk i literat, autor 42 książek, z których wiele wierszy było tłumaczonych na kilkanaście języków. Mieszka i tworzy w miejscowości Valjevo.
     Jego wiersze, noszące podtytuł „Świeżość pola minowego” pełne są ironii i goryczy; wiele w nich odniesień do bezsensu wojny domowej, która była udziałem mieszkańców dawnej Jugosławii i w której, jak pisze w wierszu „Uparcie. Twoja śmierć” :  /…/  Uparcie umierasz
I śmierć jako najświeższe wspomnienie
Owijasz raną
Która się otwiera
Dla wszystkich  rozżarzonych żyć
  W jego tekstach niejednokrotnie pojawiają rekwizyty związane z wojną : „toczyła się walka”,  „w płomieniu Galib”, „Twoja śmierć / staje się przestrzeloną raną”, czy „falujące jak kule”.
  O ile jednak rzeczywista wojna została już dawno zakończona, i w poezji Bogojevića pobrzmiewają jedynie jej echa, to nadal trwa wewnętrzna niezgoda poety na niepamięć o tych czasach: Bogom zamknięto usta ( str. 11.Światłość zamarzniętego jeziora ). Stara się ocalić to, co ocalało z pożogi wojny: /…/ w dół skał zejdę do źródła / By schować wszystkie ślady / Przodków (str. 23. Świeżość pola minowego) oraz odnaleźć własną tożsamość w nowych czasach: Jak zielone muszle co poszukują tożsamości / Rodzą się pytania „Wolność obciąża?” (str.32. Blaszane tablice z przedmieścia).
Poezja Bogojevića zmusza Czytelnika do głębokich przemyśleń na temat patriotyzmu, hierarchii wartości oraz ocalania własnego człowieczeństwa.
Obren Ristić - redaktor czasopisma „BDENJE” i autor 6 tomików poetyckich – mówi o patriotyzmie poprzez ukazywanie swoich więzi z tzw. małą ojczyzną, która w jego przypadku staje się synonimem słowa „Ojczyzna”. W  jego wierszach  zderzają się wielkie symbole z detalami i realiami codziennego życia:
Dziadek skrył głowę pod ramieniem
na wschodzie Serbii
w największym gnieździe orła.

Więc, już tyle lat
ojciec i ja
milcząco kroczymy wokół ogniwa
ze schylonymi głowami
i czekamy żeby wylęgły się
młode orły.

(Str. 71. Noc długa, bardzo długa)
Niezwykle ważną rolę u Ristića pełnią więzi rodzinne i tradycja. Ich uosobieniem bardzo często w jego wierszach staje się dziadek poety:
Przez cały wiek i dłużej
mój dziadek trwał na pokrzywie spod płotu
No i teraz przed odejściem
z pożółkłej karki przerysowuje miedze
(str. 75. Przed odejściem)
  Czasem tylko, jak w przypadku wiersza Najświętsza łza stulecia (str. 91), odzywa się w nim rzewna słowiańska dusza i :
Gdzieś koło Bukowa słychać: Głowę oddaję, Krainy
nigdy! Czy to wołanie rozbójników we mnie,
czy boleśnie śpiewa Kosowo.
   Olga Lalić –Krowicka to chyba najlepsza współczesna tłumaczka polskiej literatury na języki bałkańskie i odwrotnie. Swoje wiersze publikowała w prasie polskiej, serbskiej, chorwackiej, bośniackiej, macedońskiej, bułgarskiej i w kilkudziesięciu antologiach literackich wydawanych w różnych krajach. Jest autorką czterech tomików poezji, zbioru dramatów; opublikowała również siedem przetłumaczonych przez siebie tomików poezji autorów bałkańskich. Niedawno pod jej redakcją ukazała się Antologia sztuk słowiańskich Między Ochrydą a Bugiem . Urodziła się i spędziła młodość w Serbii. Od kilkunastu lat mieszka i tworzy w Dukli Jej wiersze zamieszczone w przedstawianym zbiorze charakteryzują się niezwykłym dramatyzmem.. Z jednej strony poetka ukazuje okrucieństwo, jakie niesie ze sobą wojna:        
Umieramy, giniemy…Dziewczyna Kosowianka plecie
warkocze na Kosowym Polu.
Krew ,krew…ach, ta czarna krew..
(str. 61. A mnie dziś w nocy ból nie obchodzi)

z drugiej zaś obraz destrukcji po niej, momentami przypominającej pustkę i nicość:
Zdeklarowałam się na nicość.
/…/
We własnym grobie zbuduję dom.
Szafa będzie epigrafem.
Treny będą stołem i ławką.
(str. 57. Deklaracja)
  Olga Lalić – Krowicka doskonale zdaje sobie sprawę z faktu, jak niesamowicie ważna jest rola poety w ocalaniu godności człowieka w zniszczeniu i bestialstwie, jakie niesie ze sobą wojna i dlatego: Jest tyle słów, których nie wolno wycinać / w zalesionym świecie liter .. (str. 43. Jest tyle słów…)
Livenje pesme. Odlewanie wiersza to niezwykle ważny trójgłos  poetów urodzonych na terenie dawnej Jugosławii. Ich wiersze zawarte w tym zbiorze  ukazują nie tylko grozę ale  i bezsens wojny, w której nie ma zwycięzców, a są tylko pokonani ale  również destrukcję w psychice ludzi, którzy przeżyli to piekło. To piękna i mądra ksiązka, do lektury której gorąco namawiam.

Tadeusz Zawadowski


Dejan Bogojević. Olga Lalić – Krowicka. Obren Ristić. Livenje pesme. Odlewanie wiersza. Prevod na poljski Olga Lalić – Krowicka. Mladenovac, 2010